Hành trình nuôi dạy con cái là hành trình không hề dễ dàng. Không ít bậc cha mẹ đã từng ít nhất 1 lần bị đổ lỗi và tự hỏi liệu mình đã là những người cha mẹ tốt, và đâu là con đường hiệu quả nhất để xây dựng một mối quan hệ lành mạnh với con cái. Tiến sĩ Thomas Gordon, trong cuốn sách kinh điển “Học làm cha mẹ hiệu quả”, đã phân chia cha mẹ thành 3 nhóm rõ rệt, giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về phong cách nuôi dạy con của chính mình. Hãy cùng khám phá 3 nhóm cha mẹ phổ biến này và xem thử bạn đang nằm ở nhóm nào nhé!
1. Nhóm những người chiến thắng (The Winners)
Nhóm cha mẹ này thường được đặc trưng bởi phong cách độc đoán. Họ tin rằng mình luôn đúng và con cái phải tuân theo mọi mệnh lệnh. Với họ, việc nuôi dạy con giống như một cuộc chiến, nơi cha mẹ là người cầm quyền và con cái là người phải phục tùng.
Đặc điểm nổi bật:
- Kiểm soát chặt chẽ: Cha mẹ quyết định mọi thứ từ việc con ăn gì, mặc gì đến chơi với ai.
- Thiết lập quy tắc cứng nhắc: Con cái phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc mà không được phép chất vấn.
- Sử dụng quyền lực: Hình phạt, đe dọa, hoặc la mắng là những công cụ thường được sử dụng để kiểm soát hành vi của con.
- Thiếu lắng nghe: Cha mẹ ít khi lắng nghe ý kiến hay cảm xúc của con.
Một số hành động thường thấy ở các bậc cha mẹ nhóm này:
- Ra lệnh, chỉ thị: “Con phải dọn phòng ngay lập tức!” hoặc “Con không được phép chơi game cho đến khi hoàn thành bài tập về nhà.”
- Sử dụng hình phạt hoặc đe dọa: “Nếu con không vâng lời, mẹ sẽ cấm con xem TV cả tuần!” hoặc “Con mà còn nói dối nữa là sẽ bị đánh đòn.”
- Không giải thích, không thỏa hiệp: Khi con hỏi “Tại sao con không được đi chơi?”, cha mẹ có thể trả lời cụt lủn: “Vì mẹ nói không là không!” hoặc “Mẹ không cần phải giải thích cho con.”
- Phớt lờ cảm xúc của con: Khi con buồn bã hoặc tức giận, cha mẹ có thể nói: “Có gì mà phải khóc? Nín ngay đi!” hoặc “Đừng có làm quá lên như thế!”
- Thiết lập quy tắc cứng nhắc và không linh hoạt: Ví dụ, giờ đi ngủ là 9 giờ tối, dù con có hoàn thành xong bài tập hay không, hay có một hoạt động đặc biệt nào đó.
- So sánh con với người khác: “Con xem anh/chị A kìa, ngoan ngoãn và học giỏi hơn con bao nhiêu!”
Hậu quả đối với con cái
Mặc dù có vẻ như mọi thứ được kiểm soát, nhưng nhóm cha mẹ này lại vô tình tạo ra những đứa trẻ ít tự tin, thụ động, hoặc nổi loạn ngầm. Con cái có thể trở nên sợ hãi, nói dối để tránh bị phạt, hoặc phát triển thái độ chống đối khi lớn lên. Mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái thường căng thẳng và thiếu sự thấu hiểu.
2. Nhóm những người thất bại (The Losers)
Trái ngược với nhóm những người chiến thắng, nhóm cha mẹ này lại là những người quá dễ dãi. Họ thường nhượng bộ mọi yêu cầu của con cái, sợ làm con buồn hoặc muốn tránh xung đột. Điều này khiến con cái trở thành người kiểm soát và cha mẹ phải chịu đựng.
Đặc điểm nổi bật:
- Nuông chiều quá mức: Cha mẹ đáp ứng hầu hết mọi mong muốn của con, dù hợp lý hay không.
- Thiếu giới hạn: Không có ranh giới rõ ràng, khiến con cái khó nhận thức được đâu là điều nên và không nên làm.
- Sợ đối đầu: Cha mẹ tránh xa các cuộc tranh luận hoặc xung đột với con cái.
- Cảm thấy bất lực: Dần dần, cha mẹ có thể cảm thấy mệt mỏi và bất lực trong việc quản lý con.
Một số hành động thường thấy ở các bậc cha mẹ nhóm này:
- Luôn chiều theo ý con: Dù con đòi mua đồ chơi đắt tiền, dù đã có quá nhiều, cha mẹ vẫn mua vì không muốn con khóc.
- Không đặt ra giới hạn hoặc không thực thi giới hạn: Con xem TV quá giờ, cha mẹ chỉ thở dài và mặc kệ. Con không chịu ăn rau, cha mẹ liền nấu riêng món khác cho con.
- Sợ đối đầu, tránh xung đột: Khi con làm sai, cha mẹ thường im lặng hoặc tìm cách lảng tránh thay vì trực tiếp góp ý hoặc kỷ luật.
- Làm hộ con những việc con có thể tự làm: Dọn dẹp đồ chơi cho con, mặc quần áo cho con dù con đã lớn.
- Dễ dàng thay đổi quy tắc theo cảm xúc của con: Ví dụ, hôm nay con khóc lóc đòi đi công viên, dù cha mẹ đã hứa là mai mới đi, nhưng cuối cùng vẫn chiều con.
- Nói “có” với mọi yêu cầu không hợp lý: Con đòi ăn kem trước bữa tối, cha mẹ vẫn đồng ý vì không muốn con mè nheo.
Hậu quả đối với con cái
Những đứa trẻ được nuôi dạy bởi nhóm cha mẹ này có xu hướng ích kỷ, thiếu trách nhiệm, khó kiểm soát cảm xúc và kỹ năng giải quyết vấn đề yếu kém. Chúng có thể trở nên phụ thuộc, thiếu tự lập và gặp khó khăn trong việc thích nghi với các quy tắc xã hội khi lớn lên.
3. Nhóm những người dễ dao động (The Waverers)
Đây là nhóm cha mẹ không nhất quán trong cách nuôi dạy con. Đôi khi họ hành động như “người chiến thắng”, đôi khi lại như “người thất bại”. Sự thiếu ổn định này tạo ra sự bối rối và khó khăn cho con cái trong việc hiểu rõ ranh giới và kỳ vọng của cha mẹ.
Đặc điểm nổi bật:
- Thay đổi thái độ liên tục: Hôm nay cha mẹ nghiêm khắc, ngày mai lại dễ dãi.
- Thiếu sự rõ ràng: Con cái không biết chắc điều gì được phép và điều gì không được phép.
- Phản ứng theo cảm xúc: Quyết định của cha mẹ thường bị chi phối bởi tâm trạng hoặc cảm xúc nhất thời.
- Gây hoang mang cho con: Con cái khó hình thành những thói quen tốt hoặc hiểu rõ quy tắc ứng xử.
Một số hành động thường thấy ở các bậc cha mẹ nhóm này:
- Quy tắc thay đổi liên tục: Hôm qua cấm con ăn vặt trước bữa ăn, hôm nay lại cho phép. Tuần này bắt con đi ngủ lúc 9 giờ, tuần sau lại để con thức khuya chơi game.
- Phản ứng theo cảm xúc nhất thời: Sáng sớm cha mẹ vui vẻ, con làm đổ nước thì nhẹ nhàng lau giúp. Chiều tối cha mẹ mệt mỏi, con lỡ tay làm đổ nước thì la mắng om sòm.
- Đưa ra cảnh báo nhưng không thực hiện: “Nếu con không dọn đồ chơi, mẹ sẽ tịch thu!” nhưng sau đó lại không làm gì cả.
- Mâu thuẫn trong cách nuôi dạy giữa hai cha mẹ: Bố thì nghiêm khắc, mẹ thì nuông chiều, khiến con không biết phải nghe lời ai.
- Thiếu sự rõ ràng trong mong đợi: Cha mẹ nói “Con phải ngoan!” nhưng không định nghĩa “ngoan” là gì, khiến con không biết phải hành động như thế nào.
- Hứa hẹn nhưng không thực hiện: Hứa đưa con đi chơi vào cuối tuần nhưng lại không giữ lời vì bận rộn.
Hậu quả đối với con cái
Con cái của nhóm cha mẹ này thường thiếu an toàn, bối rối và có thể phát triển các vấn đề về hành vi. Chúng có thể thử thách giới hạn liên tục để xem cha mẹ sẽ phản ứng như thế nào, hoặc trở nên lo lắng và thiếu tự tin vì không biết chắc mình nên làm gì.
Vậy đâu là lối đi đúng đắn?
Tiến sĩ Thomas Gordon không ngừng nhấn mạnh về tầm quan trọng của phong cách nuôi dạy con dựa trên sự hợp tác và tôn trọng lẫn nhau. Ông gọi đây là “Phương pháp không thua kém” (No-Lose Method), nơi cả cha mẹ và con cái đều có thể bày tỏ nhu cầu và cùng nhau tìm ra giải pháp.
Thay vì trở thành người chiến thắng hay người thất bại, hãy hướng đến việc xây dựng một mối quan hệ nơi:
- Lắng nghe tích cực: Cha mẹ thực sự lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của con.
- Giao tiếp cởi mở: Con cái được khuyến khích bày tỏ ý kiến, cảm xúc của mình một cách chân thật.
- Giải quyết vấn đề cùng nhau: Khi có xung đột, cha mẹ và con cái cùng nhau tìm kiếm giải pháp công bằng và hợp lý cho cả hai bên.
- Thiết lập giới hạn rõ ràng: Cha mẹ vẫn là người định hướng, nhưng theo cách tôn trọng và giải thích rõ ràng.
Hiểu rõ 3 nhóm cha mẹ này là bước đầu tiên để chúng ta nhìn nhận lại phong cách nuôi dạy con của mình. Bạn nghĩ mình thuộc nhóm nào? Và bạn có muốn thay đổi để xây dựng một mối quan hệ tốt đẹp hơn với con cái không?
